Zit daar nou muziek in?

(Dit artikel heeft inmiddels een vervolg.)

Geheel uit het niets wil ik bij u eens een onderwerp aansnijden waar u ook niets aan kunt doen maar wat mij behoorlijk dwars zit. Ik kan net zo goed mijn bek houden, maar als iedereen dat deed kon Oprah Winfrey ook wel naar huis. Trouwens, ik zou hier best een maatschappelijke discussie over willen beginnen. Voor mij is dit aanzienlijk boeiender dan de hypotheekaftrek en de veiligheid op straat.

Mag ik eens vragen: bespeelt u een instrument? (Hmm… hier had een poll gemoeten.) Ik ga er vanuit dat u ‘nee’ zegt, overigens. Anders sluit de volgende vraag niet aan:

Heeft dat iets te maken met het feit dat noten lezen zo moeilijk is?

Ja? Mooi, dan zijn we het eens!

Welke krankzinnige heeft dat notenschrift ooit verzonnen? Hoe gek kun je het maken? Ik zing in een koor (don’t ask) en de dirigent vond het maar vreemd dat ik geen noten kon lezen. “Hoe moeilijk kan het zijn: acht bolletjes op een balk, van hoog naar laag” mompelde hij. Ja, dat zal even lekker worden! Als het ZO simpel was, dan waren we allemaal Rachmaninov!

Om te beginnen is het natuurlijk geen gek idee om, uitgaande van de bekende toonladder, muzieknoten in een soort grafiekje te noteren. We nemen vijf lijntjes en we beginnen met zwarte bolletjes. Het bolletje tussen het 3e en 4e lijntje is een C, een van de makkelijker te vinden toetsen op een klavier. Tot zover is het gesneden koek, al mag ik persoonlijk graag de namen van de noten onder de muziek noteren: dat is toch echt een stuk sneller, al kost het me voor een velletje met 16 maten al snel een half uur. (De tijdswinst komt daarna.)

Als ik mijn piano eens goed bekijk, zie ik twaalf toetsen van C tot de volgende C, waarvan vijf zwarte en zeven witte.

Iemand met meer dan twee hersencellen bedenkt dan het volgende: de ‘hele’ noten, oftewel de majeur-noten (zeven stuks, C D E F G A en B) gaan TUSSEN de lijntjes. Vervolgens houden we een nootje over, dus een 6e lijntje zou handig geweest zijn. Hier gaat het meteen al fout. Kijk maar eens naar figuur 1.

Het onderste bolletje is hier de C, dus we krijgen C D E F G A en dan… heb ik nog een B over. Stelletje sukkels, met die vijf lijnen…

Met de zwarte toetsen ofwel de mineur-noten, zou het probleem minder groot zijn: die kunnen halverwege op de lijntjes, al vind ik dat al een behoorlijk gefriemel worden. Hier komen we meteen een probleem tegen: weliswaar kunnen we makkelijk vijf noten op vijf lijnen kwijt, maar dan moeten we wel wat lijnen onbenut laten. Anders krijg je de volgende toonladder: C cis D es E fis F as G bes B. Nog afgezien van het feit dat die B nog steeds niet past, staan de noten nu in de verkeerde volgorde! Mij maakt het niet echt uit, maar een toonschaal is nu eenmaal C cis D es E F fis G as B bes. Het is dus beter om geen nootje op lijn 3 te prikken, maar vervolgens zit ik bovenaan met een B én een bes in mijn maag!

In werkelijkheid is de oplossing deze: fictieve lijntjes. De laagste C staat niet netjes onderaan lijntje 1, maar heeft een EIGEN lijntje en is daar dan ook op geprikt. Een beter bewijs dat we met zes (of zeven) lijnen hadden moeten beginnen weet ik zo snel niet. Maar goed, op die manier kom je er ook niet, want dan krijg je hetzelfde probleem met de mineur noten: die frommel je er niet even logisch tussen. De ‘oplossing’ van de heer Mozart en consorten? (Nou ja, die hebben het niet verzonnen maar ze hebben er wel aan meegewerkt…)

“Veet jai vat? Vai gaiven die minoir-noiten gene aigen platz!”

Wow. Super. Wat een idee. Laten we 5 van de 12 noten GEEN eigen tekentje geven…

En hoe lossen ze dat dan op? Met zogeheten Mollen en Kruizen. Aan het begin van de maatbalk, ter hoogte van de muzieksleutel, staan een aantal friemeltjes die aangeven dat de komende tijd alle B’s een Bes worden, of alle C’s juist een Cis. Of u dat even wilt onthouden tot het eind van het stuk, TENZIJ (een woord wat je in de muziekleer een paar duizend keer per dag nodig hebt) er een uitzondering voorbij komt. En ondertussen denderen we met 120 beats per minuut langs die balken, dames en heren! Je mag er wel een team van cryptografen bij halen om het allemaal op tijd te ontcijferen!

Eén voordeel heeft het wel, die oude methode. Afgezien van ‘Boer Er Ligt Een Kip In’t Water’ zijn er vrijwel GEEN muziekstukken die zich exact tussen C en de daaropvolgende B laten spelen. Je moet altijd iets hoger kunnen komen en daar heb ik nog even geen oplossing voor, behalve meteen TIEN lijntjes.

Ik zou een en ander nog wel willen verduidelijken met plaatjes, maar het tekenen van figuur 1 heeft me al zoveel koppijn bezorgd dat een tweede of derde plaatje van eigen hand er helaas niet in zit…

Is It ‘Cos I Is Black?

Nee, die zwarte noten worden niet gediscrimineerd. Integendeel, zelfs. Vroeger waren de piano’s namelijk voorzien van een ‘omgekeerd’ klavier (= toetsenbord), dus de zwarte toetsen waren daar wit. Iemand heeft dus ooit besloten de WITTE toetsen geen eigen teken te geven. De voorloper van de piano zoals wij die kennen was namelijk het ‘harpsichord‘. Het nadeel van dit instrument, nog afgezien van de nogal snerpende klank, was dat je er nauwelijks volumeverschillen mee kon laten horen. Met de piano, voluit eigenlijk de ‘Pianoforte’, kon dat wel. Piano en Forte zijn twee termen uit de muziek die respectievelijke Zacht en Hard betekenen, een soort volume-aanduidingen. Die aanwijzingen zijn overigens aangenaam vaag en voor iedereen te begrijpen. Nee, volumenotities zijn het probleem niet in de bladmuziek…

Nu ben ik zeker niet de eerste die dit probleem opmerkt. Er zijn een aantal alternatieve muzieknotaties ontwikkeld, die allemaal als nadeel hebben dat serieuze muzikanten er niks mee te maken willen hebben omdat er nu eenmaal meer muziek op de ‘normale’ manier voorhanden is. Een beetje zoals de reden dat iedereen met Windows blijft werken, zeg maar. Hoe dan ook, vrijwel alle alternatieve notaties werken ook daadwerkelijk met een schaal van twaalf noten, een zogeheten ‘chromatische’ schaal. Bij de MNMA zijn ze dapper aan het vechten tegen de bierkaai. Daar zijn meer dan 500 (!) alternatieve muzieknotaties ontwikkeld, waaronder bijvoorbeeld deze van een dame met de nogal ongeloofwaardige naam Constance Virtue:

Geweldig, he? Zeven balken (wat een idee!) en de middelste heeft een streepje zodat je je makkelijk kunt oriënteren. En zo zijn er nog 499 ideetjes, die vrijwel allemaal beter zijn dan wat we hebben.

Ik pleit er voor om er één te kiezen en die verplicht aan alle kinderen te onderwijzen. Een instrument kunnen bespelen is iets waar je je leven lang plezier van kunt hebben, nietwaar? En nu wil ik ook GEEN gezeik horen van de mensen die de traditionele notatie al kunnen lezen en dit onnodig vinden. Je leert het er maar BIJ, okay? Op 1 Januari gaan we om, net als met de Euro. Er wordt GEEN oude notatie meer gebruikt en alle bestaande stukken worden alleen in nieuwe notatie herdrukt. En verder geen gelul.

Nog een opmerking en dan mag u naar huis. Wist u dat je eigenlijk TWEE keer noten moet leren lezen? Jaja, ze hebben nog iets briljants bedacht: de noot die voor de rechterhand een C is, dus die ene tussen lijntjes 3 en 4, is dat op de muziekbalk voor de LINKERHAND helemaal niet! Daar is diezelfde noot een eh… even puzzelen… een A, meen ik. Of een B, dat kan ook. Tenzij je iets speelt waar je toch maar 1 noot tegelijk uit krijgt, trompet ofzo, ben je dus twee keer de pineut.

Als we nu om de zoveel jaar onze spelling veranderen, of na USB 1.0 rustig met USB 1.1 en USB 2.0 voor de dag komen, wanneer we van gulden naar euro gaan of het toiletmuntjes zijn en als we van Windows 95 via 95b, 98, 98SE, ME en 2000 Pro doodleuk op XP (met XP sp1 en XP sp2) uitkomen, waarom blijven we dan in vredesnaam hangen aan dit wezenloos ingewikkelde systeem? Waarom doet de Consumentenbond daar niets aan?

(Dit artikel heeft inmiddels een vervolg.)