In geval van oorlog is informatie over wat de vijand aan het uitspoken is bijna net zo belangrijk als, pakweg, munitie. En wie is nu een betere bron van informatie dan de vijand zelf? Daarom deden tijdens de Tweede Wereldoorlog beide partijen hun best om elkaars onderlinge communicatie af te luisteren (wat niet zo moeilijk was aangezien vrijwel alles nog in morse ging en dus per radio werd uitgezonden) en tegelijk hun eigen berichten zo goed mogelijk te coderen.
Normaal gesproken gebruikte je daar codeboeken voor. Het lastige daarvan was dat je code onbruikbaar werd zodra de vijand een exemplaar van zo'n boek had. Dan kon je natuurlijk codeboeken gaan gebruiken met beperkte houdbaarheid, maar dat maakt het er allemaal niet makkelijker op. En dan nog wat: hoe ingewikkelder de code, hoe meer tijd het kost berichten te vercijferen en weer leesbaar te maken. Het is leuk als je code onkraakbaar is, maar als het leesbaar maken van tien regels tekst een week duurt terwijl je de code voor je neus hebt, gaat de lol er natuurlijk wel vanaf.

De Duitsers, efficiënt als altijd, ontwikkelden daarom de Enigma-machine. Dit was een soort typemachine met een ingebouwde codering die zo krankzinnig ingewikkeld was dat er voor de tegenpartij eigenlijk geen beginnen aan was. Het vereiste gewoonweg teveel rekenwerk om de juiste codes te vinden
De geallieerden zijn daar uiteindelijk toch in geslaagd, door een combinatie van geluk en slimheid. Zo werd er een Enigma-machine buitgemaakt op een Duitse onderzeeboot. Omdat de Duitsers geloofden dat het ding stomweg gezonken was, bleven ze de machines gewoon gebruiken. (Dit verhaal wordt onder meer verteld in de film U-571.) Dit gaf de Britten een kans het ding te bestuderen en dankzij een hele slimme wiskundige, Tom Jericho, werd een methode ontwikkeld om de (dagelijks wisselende) Duitse codes te kraken. Dat alles gebeurde in Bletchley Park, het hoofdkwartier van de 'Codebreakers'. Het feit dat vrijwel alle belangrijke Duitse communicatie kon worden ingezien was natuurlijk een groot voordeel voor de geallieerden. Jammer genoeg veranderde op een dag de Enigma-codesleutel. Het systeem werd verbeterd, waardoor het aantal mogelijke combinaties met een aantal machten toenam. En dat net op het moment dat een konvooi van ruim 100 schepen op het punt staat vanuit Amerika de Atlantische oceaan over te steken terwijl er ergens drie grote groepen U-boten klaar liggen om daar korte metten mee te maken.

Omdat het een tamelijk saaie film zou worden als we alleen maar naar cijferkrakende wiskundigen moesten kijken, is het Enigma-verhaal voor deze film in een speciale vorm gegoten. Startpunt is Tom Jericho, (Dougray Scott), die in Bletchley Park geweldig werk heeft verricht en daar een zenuwinzinking aan over heeft gehouden. Dat kwam overigens voor een belangrijk deel ook door de mooie Claire Romilly, een van de vrouwen die zich met het decoderen van berichten bezig hield. Deze Claire laat in haar leven een spoor van mannelijke wrakken na, waaronder dus Tom. Na slechts een maandje verkering draait hij helemaal door en wordt hij poste restante teruggestuurd naar Camebridge om daar de rest van de oorlog in alle rust aan wiskundige theorieën te werken.
Als de verbeterde Enigma-code 'Shark' echter opduikt wordt Tom weer naar Bletchley Park gehaald. Uiteraard gaat hij met frisse tegenzin eens kijken hoe het met Claire is, maar van haar kamergenote Hester Wallace (Kate Winslet) hoort hij dat Claire al twee dagen niet thuis is geweest. Als hij haar kamer doorzoekt ontdekt hij vier ongecodeerde Enigma-berichten, afkomstig van een kleine, relatief onbelangrijke Duitse verbindingseenheid aan het Russische front. Waarom heeft Claire die berichten achtergehouden? En wat staat er in?

Omdat Tom geen al te beste verstandhouding met zijn bazen heeft en bovendien Claire wil beschermen voor het geval ze misschien geen spionne blijkt te zijn gaat hij samen met Hester stiekem op zoek naar de codesleutels die golden op de datum waarop de berichten werden verzonden. Daarbij wordt hij behoorlijk tegengewerkt door de geheime dienst, in de vorm van ene meneer Wigram. Dat karakter is overigens een wandelende karikatuur. Acteur Jeremy Northam kijkt voortdurend door half dichtgeknepen ogen en als je aan een stoute James Bond denkt kom je redelijk in de buurt. Maar goed, daarom is Wigram niet minder lastig. Om de een of andere reden is hij er op uit de verdwijning van Claire bij Tom in de schoenen te schuiven. Die kan zulke afleidingen niet gebruiken, want het konvooi nadert inmiddels de Duitse hinderlaag.

Enigma is een rustige film, met veel aandacht voor de vormgeving. Weliswaar ziet het er allemaal net iets te netjes uit (het Pearl Harbor-effect) om realistisch te zijn, maar je hebt het idee dat de makers weten waar ze het over hebben als het op dit soort geheime operaties aan komt.
Nu is het zo dat ik het Enigmaverhaal niet uit de persmap heb, maar zelf al kende uit het boek Spycatcher, geschreven door Peter Wright, een man die indertijd zelf voor MI5werkte. Met die bagage was de film voor mij buitengewoon interessant, maar ik vermoed dat dit voor de meeste mensen een beetje anders ligt. Die zullen het van het liefdesverhaal moeten hebben, en de spanning van de race tegen de klok. En dat is nu helaas geen al te sterk punt van de film. Het zal wel aan mij liggen maar ik vind elk liefdesverhaal met Kate Winslett bij voorbaat ongeloofwaardig (een man moet ergens een grens trekken en de mijne ligt bij het Britse Pukkelwonder) en de twee meest sensationele momenten zijn als de hoofdrolspeler in een rijdende trein springt en als hij vanaf een steiger in een varende boot springt. Wat dat betreft had de film zich misschien beter wat meer kunnen richten op de excentrieke figuren die werden gerekruteerd om de codes te breken. Die zijn nu niet meer dan een collectie stotteraars met eigenaardige kapsels.

Al met al is het dus een beetje lastig om in een cijfer weer te geven hoe goed deze film is. Bent u iemand die graag naar Brits drama kijkt, dan zit u hoe dan ook goed. Een avond met het zweet in de handen zit er echter niet in en dat liefdesverhaal is ook een beetje van het tweede garnituur. Voor mezelf geef ik echter een ruime voldoende. Enne... voor deze film ook ;-)

Score: 7,5/10
Martijn Warnas